Srpske autohtone rase pasa, koje su prepoznate i cenjene širom Balkana, uključuju nekoliko izuzetnih pasmina, a među njima se izdvaja Šarplaninac, poznat kao vrhunski čuvar stada i domovine. Međutim, manje je poznato da je još jedna pasmina, Šumadijski ovčar, poznat i kao Silvan, Zmaj, Vuči pas, možda najstarija i najdublje ukorenjena u istoriji srpske kinologije.
Prema narodnim predajama, Srbi veruju da je ovaj pas sam Bog podario njihovim precima, još od samih početaka sveta, kako bi ih štitio od raznih nesreća. Legende o ovom psu potiču još iz vremena srednjeg veka, kada je oko 620. godine u Srbiji osnovan moćni viteški red pod nazivom “Red crvenog zmaja”. Psi pratioci tih srpskih vitezova bili su upravo Silvani, poznati kao zmajevi, čije je prisustvo bilo ključno u svim borbama, jer je sukob započinjao samo sa smrću jednog od boraca. Ova pasmina je od tada prepoznata kao simbol hrabrosti, lojalnosti i borbenosti, a karakteristike ovih pasa bile su toliko posebne da su se prenosile kroz generacije.
Zmaj, kako je popularno nazvan u srpskim predajama, veoma je sličan Šarplanincu, ali se od njega razlikuje po specifičnim karakteristikama, kao što je boja krzna – uglavnom crna ili trobojna. Smatra se da su šarplaninci i tornjaci, koji danas spadaju među najpoznatije pasmine na Balkanu, zapravo nastali od ove stare srpske rase. Veruje se da su plemići, pastiri i vojni zapovednici tokom istorije pokušavali da “poboljšaju” ovu pasminu, stvarajući potomke koji su imali specifične karakteristike za potrebe ljudi tog vremena.
Jedna od zanimljivosti je da su ovi psi poznati širom istočne i srednje Evrope, pa su trgovci i nomadi preko trgovačkih puteva prenosili pse sa Balkana do Portugalije, Mongolije, Kavkaza i centralne Azije. Tako je Silvan, ili Zmaj, postao poznat u brojnim regionima, iako srpska varijanta, zbog istorijskih okolnosti, ima najduži rodovnik i najočiglednije tradicije od svih.
Zmaj je, pored svoje borbene prirode, odlikovao se i odlično razvijenim njuhom. Koristio se za praćenje ukradene stoke, pronalaženje divljači kao što su vukovi i medvedi, a posebno je bio koristan u ratnim sukobima. Srpski Zmaj, poznat po svojoj sposobnosti da čuva teritoriju, mogao je da postane izuzetno agresivan prema psima koji su mu predstavljali pretnju, ali je bio izuzetno tolerantni prema poznatim psima i manjoj stoci.
Jedna od karakteristika koja je ostala u sećanju, prema pisanju Dušanovog zakonika iz XIII veka, jeste da su Zmajevi smatrani svetim psima, poštovanim i gajenim kroz vekove. Zakon je propisivao kako treba gajiti ove pse, smatrajući ih gotovo bogovima. Kroz istoriju, Silvani su se koristili u vojnim zasedama, čak i u gerilskim ratovima, u kojima su dokazivali svoju izuzetnu sposobnost da budu tiha, efikasna oružja.
Srpski Silvan, kao moloser, poznat je po svojoj nezavisnosti i rezervisanosti prema strancima. Razvija snažnu vezu sa jednim članom porodice i imovinom koju čuva. Iako se uopšteno ponaša tiho, u pravim uslovima obuke može postati veoma zvučan čuvar. Posebno je interesantno da ženke ove rase, iako generalno manje od mužjaka, pokazuju veću aktivnost i agresivnost kada je reč o zaštiti stada ili imovine. Ženke su te koje se prve suprotstavljaju predatorima, dok mužjaci obično ostaju u bližoj okolini imanja.
Još jedna karakteristika koja izdvaja ovu pasminu je broj štenaca po leglu – obično samo 2-3 šteneta, što je veoma malo u poređenju sa modernim rasama pasa. Uvođenje drugih rasa, međutim, donelo je veće leglo u novijim godinama, ali je krvna linija Silvana ipak i dalje očuvana, iako su se brojni problemi pojavili nakon Drugog svetskog rata, kada su uvođenjem nemačkog ovčara i drugih rasa, Silvani bili skoro uništeni.
Nažalost, danas je pasmina Zmaja, ili Silvana, na rubu izumiranja, a brojni entuzijasti tvrde da je Drugi svetski rat, kao i popularnost nemačkog ovčara u Jugoslovenskoj vojsci, znatno uticao na smanjenje broja ovih izuzetnih pasa. Ipak, uprkos izazovima i nestanku broja čistokrvnih Silvana, njihova krv i osobine žive i dalje u mnogim drugim pasminama, a ljubitelji ove rase nastavljaju da rade na njihovoj obnovi i očuvanju. U svakom slučaju, srpski Zmaj ostaje simbol hrabrosti, borbenosti i neizmerne odanosti, pasmina koja je kroz vekove bila veran saputnik srpskog naroda i koja je, iako na ivici izumiranja, ostavila neizbrisiv trag u istoriji Balkana.
